Peter Essens over het streven naar werkgeluk: “Het leidt de aandacht af van je werkcondities”

Gastblog geschreven door Anniek Ottens

Peter Essens is als onderzoeker verbonden aan TNO en de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is hij directeur van Expertisecentrum HRM & Organizational Behavior van de Rijksuniversiteit Groningen. Naast dat Peter een indrukwekkend cv onderhoudt, staat hij met enige regelmaat op het podium om te spreken over samenwerkingverbanden en het functioneren van teams in organisaties bezien vanuit een wetenschappelijk perspectief. Op 21 september doet hij dat bij ons, tijdens het symPOsium Druk met werkgeluk!

Zorg voor de juiste condities

Dat er in Nederland talloze coaches, consultants en andersoortige adviseurs zijn op het gebied van werkgeluk, dat verbaast Peter niet zo: “Het zijn populaire termen die tot de verbeelding spreken. Want zeg nu zelf, ‘happy zijn op je werk’: wie wil dat nu niet?” Toch zou Peter geen wetenschapper zijn als hij hierbij geen kanttekeningen zou plaatsen. “Geluk is een sterk fenomeen, maar of je door werken echt geluk ervaart? Satisfaction, jazeker. Engagement, op zijn minst. Tevredenheid: prachtig. Maar geluk is wel een ander verhaal.”

Naast dat Essens vraagtekens zet bij de toepassing van geluk in relatie tot werk, vraagt hij zich af of werkgeluk – of een variant daarop – een ‘staat van zijn’ is die je na moet nastreven. “Aan het geluk van mensen willen werken is een prachtig en nobel streven. We roepen met elkaar dat we medewerkers anders moeten laten denken of ervoor moeten zorgen dat mensen een ander perspectief in nemen. Maar als de condities van je organisatie gelijk blijven, dan heeft het maar weinig effect.”

Aan welke condities je dan moet sleutelen? “Daar zijn verschillende onderzoeken naar gedaan. Zo weten we bijvoorbeeld dat een salarisverhoging slechts een tijdelijk gevoel van genoegdoening of, zo je wilt, geluk geeft. Daarna ebt het geluksgevoel weg en ben je gewend aan je nieuwe loon.” Iets anders dat ons gelukkig maakt is de situatie waarin je meer hebt dan je ‘buurman’. “Het is iets wat waarschijnlijk maar weinig mensen zouden willen toegeven, maar uit onderzoek is gebleken dat als we meer hebben of beter zijn dan onze buurman of collega we direct een tevreden gevoel ervaren”, aldus Essens. “Ik vind de focus op werkgeluk dan ook niet zo verstandig. Het leidt enorm af van waar het in mijn ogen daadwerkelijk om zou moeten draaien: het optimaliseren van de condities van werk. Zo zagen we in een onderzoek naar de betrokkenheid van medewerkers, dat bepaalde aspecten met betrekking tot de inrichting van het werk positief en negatief kunnen werken op je betrokkenheid. Daar moeten we meer inzicht in krijgen, in hoe werkcondities doorwerken in individuele ervaringen en uitkomsten. Dát is waar ik het op 21 september graag over wil hebben.”

Samenwerken en organiseren

Een van de thema’s waar Essens zich uitermate voor interesseert en al talloze onderzoeken naar heeft gedaan zijn de manieren waarop mensen zich organiseren en samenwerken. “Een opvallend verschijnsel van de laatste tien jaar is dat mensen steeds meer in meerdere teams of projectgroepen samenwerken. Dat betekent dat je als individu verschillende rollen bekleedt en in verschillende netwerken acteert. De ene keer ben jij de zogeheten ‘trekker’ van het project en in een ander team ben jij de specialist. Dat zorgt voor enorm veel mogelijkheden voor jou als individu, want je leert veel van anderen en je kunt verschillende rollen acteren. Het geeft ruimte en uitdaging, maar aan de andere kant zorgt het ook voor een behoorlijke mentale belasting. Je kunt in meerdere onzekere situaties tegelijkertijd zitten en daar moet je als individu wel tegen kunnen.”

Hoewel het misschien lijkt alsof het werken zonder managers een ‘hype’ van de laatste jaren is, haalt Essens ons uit de droom. “Ruim vijftien jaar geleden was men hier ook al drukdoende mee. Het verschil met toen is dat nieuwe technologieën het tegenwoordig zeer gemakkelijk maken om iedereen van informatie te voorzien.” Dat zorgt ervoor dat de rol van het middenmanagement veranderd is, maar niet verdwenen is. Dat is ook niet zo gek, volgens Essens: “Iedere organisatie werkt binnen allerlei kaders en structuren: er moeten resultaten geboekt worden, gecoördineerd worden met andere teams en organisaties en daar worden mensen en de teams dan vervolgens op afgerekend. Je kunt niet zomaar het middenmanagement schrappen en dan verwachten dat het goed blijft gaan of zelfs beter gaat. Net als bij werkgeluk moet je zorgen dat de condities goed zijn, om uiteindelijk dezelfde – liefst betere – prestaties te behalen als individu, team en organisatie.

Hoe zorg je ervoor dat medewerkers optimaal (blijven) functioneren? De gedachte dat het schrappen van managementlagen tijd en geld oplevert, is onjuist – extremen daargelaten. Het vraagt namelijk om veel intensievere interactie tussen medewerkers en bovendien ook een strakke coördinatie.  Als de bekende structuren en kaders wegvallen, gaat immers alles door elkaar lopen. Vooral als mensen met hun expertise in meerdere teams of projectgroepen samenwerken. Kortom; je moet nieuwe kaders en structuren bieden – en dat is nu net waar de grote uitdaging ligt. Hoe doe je dat, zonder opnieuw de hiërarchie uit te vinden?

Uitkijken naar 21 september

Wat Peter zelf hoopt te bewerkstelligen tijdens het symPOsium op 21 september aanstaande? “Ik zou het mooi vinden is als mensen achteraf contact zoeken om door te praten over dit onderwerp. Daarnaast ben ik natuurlijk niet voor niets een wetenschapper: ik hoop zelf ook te leren van de andere sprekers en (van de ervaringen van) het publiek.”

Wil jij jouw prangende vragen over samenwerken, zelfsturing en werkgeluk stellen aan deze doorgewinterde onderzoeker? Kom dan naar het symposium Druk met werkgeluk in de Mediacentrale in Groningen op 21 september aanstaande.