De prijs van vooruitgang in AR en VR: de donkere schaduw van de Apple Vision Pro

Ik sta in een moderne vergaderzaal in Utrecht met Herman, maker van beroep, en Mariska, die toegepast psycholoog is. De één nerd in hart en nieren, de ander dagelijks bezig met onze menselijke kant.

Herman kijkt omhoog en draait zich langzaam om. Op zijn hoofd de Apple Vision Pro. Maris kijkt ernaar en kijkt mij aan. “Dit is zo gek,” zegt ze. “Hij is fysiek hier, maar his soul has left the building.”

In een ruimte met alleen maar nerds is Maris de outsider. Maar met deze ene opmerking benoemt ze iets dat ik totaal gemist heb. Iets dat veel groter is dan AR of VR. Iets wat fundamenteel is voor ons zijn.

Individualisering

De afgelopen jaren zijn persoonlijke vrijheden en keuzes steeds centraler komen te staan in onze samenleving. Als maatschappij is onze focus verschoven. Waar eerst het collectief centraal stond, hechten we nu waarde aan zelfexpressie en autonomie. Deze ontwikkeling heet individualisering. De opkomst van het internet en sociale media heeft het proces van individualisering verder versterkt.

De negatieve effecten van individualisering aangejaagd door technologie

Individualisering heeft een enorme invloed gehad op onze relaties met anderen, met zowel positieve als negatieve gevolgen. Ik zie de negatieve gevolgen echter steeds groter worden. Relaties worden steeds instabieler. Sociale isolatie neemt toe. Het gemeenschapsgevoel neemt af. En de kwaliteit van onze communicatie wordt steeds minder hoog. We staan simpelweg minder met elkaar in verbinding.

De stille relatiebreker

De smartphone is één van de aanjagers van die negatieve gevolgen. Hoe vaak pak je wel niet je smartphone terwijl je met je partner, vrienden of je kinderen bezig bent? Aandacht voor een apparaat boven aandacht voor de mensen met wie je op dat moment samen bent en om wie je zo geeft. Het fenomeen heeft inmiddels zelf een naam gekregen: phubbing.

En nu denk je wellicht: ‘dan laat ik het apparaat wel liggen’, maar zelfs als de smartphone zichtbaar op tafel ligt, verlaagt dit de kwaliteit van face-to-face interacties. Het haalt diepgang en betekenis uit persoonlijke gesprekken, en laten die nou net essentieel zijn voor het hebben van sterke relaties.

De kracht van samen om emotioneel te verbinden

De smartphone leidt ons naar onze eigen wereld en haalt ons weg uit de gezamenlijke wereld. Hoe samen en apart anders voelen, kun je zelf eenvoudig testen. Kijk ’s avonds op de bank maar eens samen met je partner naar een leuke film. Of pak beide je smartphone en kijk elk naar wat jullie los van elkaar willen kijken terwijl je samen op de bank zit. Beide voelen heel anders, hè? Daar zijn een aantal redenen voor.

Wanneer je samen tv kijkt, deel je een gemeenschappelijke focus en activiteit. Dit staat bekend als gezamenlijke aandacht. Het creëert een gevoel van verbondenheid en gedeelde ervaring. Het samen ervaren, samen voelen en samen reageren op wat je meemaakt, versterkt je emotionele band. Dit wordt ook wel emotionele synchronie genoemd.

Wat je ervaart, is dat er veel meer ruimte is voor spontane interactie en discussie tijdens het kijken. Je bent meer bij elkaar betrokken, en dit zorgt voor een rijkere ervaring.

Samen tv kijken heeft vaak ook rituele elementen. Samen met je kinderen het Jeugdjournaal kijken, voor of na het eten, zorgt voor sociale cohesie, waar contentconsumptie op smartphones leidt tot een gevoel van isolatie.

Daar komt bij dat smartphones vaak ook voor veel andere afleiding zorgen, wat zorgt dat aandacht wordt verdeeld. Bij gezamenlijk tv kijken is er vaak meer focus op één enkele activiteit, wat de ervaring intenser en meer samenhangend maakt.

En het klinkt wellicht gek, maar die discussie over wat er gekeken moet worden, draagt – ondanks het compromis – bij aan het gevoel van gezamenlijke besluitvorming en samenwerking.

Nee, die smartphone is niet alleen slecht

Natuurlijk zie ik dat de smartphone ook mooie dingen met zich meebrengt. Het onderhouden van relaties op afstand. De lol die kinderen ervaren die samen dat spelletje spelen op hun eigen schermpjes in de woonkamer. Mensen die samen naar buiten gaan om Pokémons te vangen.

Als ik de balans echter opmaak, zie ik dat de negatieve effecten veel zwaarder wegen.

De toekomstige impact van AR en VR op sociale relaties

Waarom schrijf ik dit allemaal? En wat heeft dit te maken met de AR-omgevingen die Apple en Facebook aan het bouwen zijn? Ik denk dat deze VR- en AR-brillen nog vele malen erger gaan zijn dan de smartphone en dat ze de negatieve effecten van individualisering nog meer gaan versterken. De Apple Vision Pro nodigt op dit moment minder uit tot contact met anderen, omdat er voor dit apparaat nauwelijks apps zijn die je samen kunt ervaren. In de samenervaring die er is verdwijnt in ieder geval een groot stuk van het menselijke.

De Meta Quest 3 van Facebook heeft de mogelijkheid van de gezamenlijke ervaring, met spelletjes waar je bijvoorbeeld tegen elkaar kunt paintballen, wel. Je bent echt als virtueel karakter in de virtuele en niet in de echte wereld samen.

En waar de ‘geprojecteerde ogen’ op de bril van Apple je veel meer het gevoel geven dat de gebruiker fysiek nog aanwezig is, is deze mentaal niet meer in dezelfde ruimte.

Nu zou je kunnen zeggen dat dit goed gaat komen naarmate de technologie zich verder ontwikkelt. Meta en Apple willen uiteindelijk toe naar een gewone bril of lens, waar deze technologie in zit. Zo kun je tegelijkertijd aanwezig zijn in een echte én in de virtuele wereld. Het zal dan ook eenvoudiger worden die virtuele wereld, of stukken ervan, te delen met anderen.

Maar als een smartphone – die je gedeeltelijk naar een andere wereld haalt – nu al bewezen heeft zoveel negatieve gevolgen te hebben op relaties, wat gebeurt er dan als je permanent gaat leven in je eigen wereld?

Wat dit kan doen met ons gevoel van zijn en samen, vind ik beangstigend.

Want in gewoon samen zijn, ervaar ik het meeste geluk. En de ruimte daarvoor lijkt met het opkomen van deze nieuwe technieken kleiner en kleiner te worden.